Türkiye’de 2010’dan bu yana fotokapanlar, genetik örnekler ve GPS taramasıyla en uzun süreyle takip edilen ‘İpek’ adlı vaşak, son 2 yıldır izlenemedi. 12 yavru büyüten ve 14 yaşında olduğu tahmin edilen vaşağı takip eden Dr. Deniz Mengüllüoğlu, İpek’in yaşam hikayesini anlattı.
Dr. Deniz Mengüllüoğlu, Leibniz Yaban Hayatı Araştırmaları Enstitüsü ve Berlin Özgür Üniversitesi’nde yaptığı doktora çalışması kapsamında, 2010 yılında ‘İpek’ adını verdiği vaşağı izlemeye başladı. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (DKMP) ile yapılan protokol kapsamında 2010’dan bu yana fotokapanlar, genetik örnekler ve GPS tasmasıyla takip edilen vaşağın şu an en az 14 yaşında olduğu tahmin ediliyor.
YAŞAM ALANLARINDA AV TEHDİDİ
Vaşak İpek’in hayatının kolay olmadığını belirten Dr. Mengüllüoğlu, “Öncelikle, bu dişinin kullandığı yaşam alanının merkezinde olan en verimli av noktası her yıl tavşan ve keklik avcıları tarafından onlarca defa ziyaret ediliyor. Bazen 2, bazen 10 araç dolusu avcı araçlarını park edip büyük gruplar halinde köpekli avcılık yapıyor. Eğer aksi bir noktada sıkıştırılmazsa köpekler erişkin bir vaşak için büyük sorun teşkil etmiyor, ancak yavruları açısından sorun oluşturabilecek kapasitedeler” dedi.
Avcılığın, vaşak hayatını dolaylı etkileyen en önemli sorunlardan biri olduğunu aktaran Dr. Mengüllüoğlu, “Limitinden fazla tavşan vurulması ya da büyük avcı gruplarının İpek’in alanının merkezindeki gibi gözde av noktalarına toplanıp alandaki av türü varlığını kış mevsimi sonunda neredeyse sıfıra indirmeleri. Erkek vaşak bireyleri için geniş alanlar gezdikleri ve yavrulama ile alakaları olmadığından sorun olmayacak bu durum, dişi vaşakları epey etkiliyor” diye konuştu.
YAVRULARI NEDENİYLE KISA MESAFEDE AVLANDI
İpek’in GPS tasma verisi üzerinden aldıkları verilerden bahseden Dr. Mengüllüoğlu, “İki yavrulama döneminde (2015 ve 2016) doğum yapıp yavruların başından çok nadiren ayrıldığı ve kısa mesafelerde av arayıp hemen geri döndüğü, mayıs ayı boyunca ve haziranın bir kısmında seçtiği inlerin hep bu gözde av noktası civarında olduğunu gösterdi. Yavrularını bırakıp çok uzağa gidemeyen bu dişi av bulamazsa zamanla zayıf düşebilir ve yavrularını besleyemediğinden ölüm gerçekleşebilir” dedi.
Avcılık dışında her vaşağın savaşmak durumunda olduğu etkenlere de işaret eden Dr. Mengüllüoğlu, “2014 yılı Mart ayında alanını 6 ay ısrarla ziyaret eden komşu kızıyla (genetik örneğinden İpek’in yan komşusu, vaşak ‘Frida’nın kızı olduğu ortaya çıkan dişi) savaşmak durumunda kaldı. Ziyaretlere son noktayı koyan İpek fotoğraflarda görüldüğü üzere ağır yaralandı. Vücudunun neredeyse onda birini kaplayan bu büyük yaraya ek olarak mayısta en az bir yavru yaptı ve zayıfladı. Yarası, büyütmek zorunda olduğu yavru ya da yavrular ve av bulma sıkıntısıyla ne hale geldiğini görebilirsiniz” diye konuştu.
2018-2019’DA GÖRÜNTÜLENEMEDİ
2015 Şubat’ta çekilen fotoğrafa göre İpek’in hayatta kaldığını ve tamamen iyileştiğini belirten Dr. Mengüllüoğlu, “Mart ayında ise İpek geriye kalan tek yavrusu Uluhan ile birlikte yakalandı ve ikisi de tasmalandı. Tasmalandıktan sonraki yıllarda, önce 1, sonra 3 ve son olarak 2 yavru daha büyüttü. Ne yazık ki 2018-2019 yavru döneminde alanını ziyaret edemediğim ve fotokapan kuramadığımdan fotoğraf ya da videosu yok” dedi.
ÇOCUKLARINA DA İSİM KOYDU
Vaşak İpek’i 2018-2019’da görüntüleyemediği için hayatta olup olmadığı konusunda fikri olmadığını belirten Dr. Mengüllüoğlu, “Ancak bildiğim bir şey var ki bir kızı (Asi), bir oğlu (Uluhan) ve bir torunu (Zeyna) hayattalar ve genlerini gelecek nesillere aktarıyorlar. Büyük ihtimalle hayatta olan ve alan kuran tek yavru ya da akrabaları da bunlar değil” dedi.
İpek’in Türkiye’de en uzun süreyle takip edilen vaşak olduğunu kaydeden Dr. Mengüllüoğlu, “Aynı alanda yaşayan erkek ve çoğu yavrusunun babası Turbo, 2016 sonunda ortadan kayboldu ve yerini başka bir erkek vaşak aldı. İpek 2010’dan bu yana en az 12 yavru büyüttü. Onlarca diyet verisi (dışkı örnekleri), fotokapan kaydı, genetik örnek, 11 bin 173 GPS noktası, 54 bin 45 aktivite verisi ile büyük ihtimalle dünyada da en uzun takip edilen ve en çok veri sağlayan vaşak bireyi” diye konuştu.
‘HEYKELİNİN DİKİLMESİ LAZIM’
Anadolu’da yaşayan bu güzel tür hakkında neredeyse hiçbir şey bilinmediğine dikkati çeken Dr. Mengüllüoğlu, “Beslenme ekolojisi, davranışları, genetiği, alan kullanımı, uzamsal ekolojisi, bireyler arasındaki ilişkiler, yavrulama, yavru büyütme ve hayatta kalma oranları ve daha sayamayacağım onlarca tür bilgiyi sağladığı ve Anadolu’daki türdaşlarının tanınması ve koruma önceliklerinin belirlenmesinde en büyük katkıyı yaptığı için bence adına heykel bile dikilmesi gereken bir can İpek” dedi.
İPEK’E TEŞEKKÜR
Bütün bu verilerin yanı sıra, bilinen ya da bilinmeyen yavruları ve torunlarıyla Kuzeybatı Anadolu vaşak popülasyonuna yaptığı katkılar dolayısıyla İpek’e sonsuz teşekkür ettiğini belirten Dr. Mengüllüoğlu, “Umarım halen hayattadır ve yanında yavrularıyla en sevdiği kaya başlarından kendi topraklarını gözlüyordur. Gözlemlediğimiz bölgede yerini de büyük ihtimalle henüz ismini koymadığımız kızı olan dişi vaşak aldı” diye konuştu. DHA
diyet,genetik,heykel,Mayıs ayı,Ölüm,Türkiye