Tarihin Sıfır Nokası Göbeklitepe’deki dairesel yapıların zamanla inşa edildiğini ortaya koyan araştırmacılar, yapılar üzerindeki desenlerin ‘tutarlı bir şekilde tasarlandığını kaydediyor.
Şanlıurfa’nın en önemli kültür ve tarih değerlerinden biri olan ve 2019’un Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından ‘Göbeklitepe Yılı’ olarak ilan edilmesiyle önemi daha da artan Göbeklitepe, insanlık tarihinde bilinen en eski anıtsal yapı ve Neolitik araştırmaların en önemli keşiflerinden biri.
Şimdi ise Tel Aviv Üniversitesi’ndeki araştırmacılar, Göbeklitepe’nin etkileyici dairesel taş yapılarının düzenini ve başlangıçta tek bir yapı olarak planlandığını düşündükleri dikilitaşların birlikteliğinin oluşturduğu geometriyi keşfetmek için mimari analizleri kullandı.
Tel Aviv Üniversitesi’nden Prof. Avi Gopher’e göre, en büyüğü 20 metre çapında olan Göbeklitepe’nin anıtsal yuvarlak yapılarından üçü başlangıçta tek bir proje olarak planlandı. Araştırmacılar, bu erken Neolitik bölgede bu dairesel yapıların yapımında yer alan mimari tasarım süreçlerinin çeşitli açılarını görebilmek için bir bilgisayar algoritması kullandılar.
BULGULAR, CAMBRİDGE ARCHAEOLOGİCAL DERGİSİNDE YAYIMLANDI
Prof. Gopher, “11 bin 500 ila 11 bin yıl önce Neolitik topluluklar tarafından inşa edilen bu yapı kompleksi, büyük, dairesel taş yapılara ve 5.5 metreye kadar yükseklikteki anıtsal taş dikilitaşlara sahip. O zamanlar çiftçilik veya hayvan evcilleştirmesi olduğuna dair bir kanıt olmadığından, alanın avcı-toplayıcılar tarafından inşa edildiğine inanılıyor. Bununla birlikte, mimari karmaşıklığı onlar için oldukça sıra dışı” diyor.
‘TUTARLI BİR DESENE GÖRE TASARLANDI’
Çoğu araştırmacı, ana kazı alanındaki Göbeklitepe dairesel yapılarının zamanla inşa edildiğini ortaya koydu. Ancak Haklay ve Prof. Gopher, yapıların üçünün tek bir proje olarak ve “tutarlı bir geometrik desene göre” tasarlandığını söylüyor.
Haklay, “Kompleksin düzeni, manevi dünyadaki ve sosyal yapıdaki değişiklikleri yansıtan mekansal ve sembolik hiyerarşilerle karakterize edilmiş. Araştırmamızda, tasarımı düzenleyen temel geometrik düzeni tanımlamak için analitik bir araç -standart sapma haritalamasına dayanan bir algoritma- kullandık” diyor.
‘YENİ YORUMLARIN KAPISI AÇILIR’
Prof. Gopher ise, “Bu araştırma, Levant ve dünyada mimari planlamanın erken gelişimi hakkında önemli bilgiler sunuyor. Genel olarak bu sitenin ve özellikle megalitik antropomorfik dikilitaşların yeni yorumlarına kapı açar” diyor.
Geometri kullanımı ve kat planlarının formülasyonu gibi bazı planlama yetenekleri ve uygulamalarının geleneksel olarak Göbekli Tepe’nin inşa edildiği dönemden çok daha geç ortaya çıktığı varsayılmıştı. Yaklaşık olarak avcı-toplayıcılar 10 bin 500 yıl önce gıda üreten çiftçilere dönüştükten sonra. Özellikle, erken çiftçilerin karakteristiklerinden biri de dikdörtgen mimari kullanımıydı.
Haklay, şöyle devam ediyor: “Bu erken mimari planlama olgusu, Neolitik dönemin ilk dönemlerindeki kültürel değişimlerin dinamiğine bir örnek olabilir. Bulgularımız, bu dönemde dikdörtgen mimariye geçiş gibi önemli mimari dönüşümlerin uzmanlar tarafından yürütülen bilgiye dayalı olarak, aktarılan süreçler olduğunu gösteriyor. Mimari planlamanın en önemli ve temel yöntemleri, Geç Epipaleolitik dönemde, Natufian kültürünün bir parçası olarak ve erken Neolitik dönem boyunca Levant’ta geliştirilmişti. Yeni araştırmamız, insanlık tarihinde bu biçimlendirici dönemde mimari planlama, soyut tasarım kuralları ve örgütsel kalıpların kullanılmakta olduğunu gösteriyor.”
Daha sonra, araştırmacılar Levant boyunca diğer Neolitik alanların mimari kalıntılarını araştırmayı planlıyorlar.
Arkeofili
