10 soruda Türk bilim insanlarının bulduğu corona aşısı / Haberin Peşinde Urfa
Türk bilim insanlarının kurucusu olduğu Alman biyoteknoloji şirketi BioNTech’in, ABD’li ilaç firması Pfizer ile birlikte geliştirdiği aşı, tüm dünyada büyük ses getirdi. Peki bu aşı neden önemli? Ne kadar zamanda ne kadar üretilecek ve ne zaman Türkiye’ye gelebilir? Haberimizde bu sorulara yanıt aradık.
Bugünlerde tüm dünya onları konuşuyor: Prof. Dr. Uğur Şahin ve Dr. Özlem Türeci. Aslen Türk olan bilim insanları Uğur Şahin ve eşi Özlem Türeci’nin kurucuları olduğu BioNTech’in, Pfizer ilaç şirketiyle birlikte geliştirdiği corona aşısı (BNT162b2), dünya medyasının bir anda gündemine oturdu. Daha önce başka ülkeler tarafından bulunduğu açıklanan diğer aşılar böylesine ses getirmemişti. Bunun birçok nedeni var. Çünkü BioNTech-Pfizer’ın aşısı, her şeyden çok umuda ihtiyaç duyduğumuz şu günlerde umudun ta kendisi olabilir. Şimdi 10 soruda ‘Türk bilim insanlarının bulduğu corona aşısı’ meselesinin detaylarını aktarıyoruz.
1) Neden bu kadar önemli?
BioNTech-Pfizer’ın geliştirdiği aşının yüzde 90 oranında etkili olması, aşıya dair en önemli gelişme. Oxford Üniversitesi’nde tıp profesörü olan John Bell, BBC’ye verdiği bir demeçte, aşının ‘inanılmaz düzeyde etkinlik’ gösterdiğini belirtiyor. Aşı sayesinde önümüzdeki bahara kadar her anlamda normale dönebileceğimizi söyleyen bilim insanı, aşıya güvendiğinin altını çiziyor. Aşının gündeme gelmesi piyasalarda da olumlu etkisini hemen gösterdi. Küresel hisse senetleri arttı ve uzmanlar iyimser bir yaklaşım ortaya koyuyor.
2) Aşı ne zaman piyasaya çıkacak?
BNT162b2’nin üretimi başladı bile. 2020 yılında dünya çapında 50 milyon doz üretileceği belirtildi. Şirket temsilcileri, 2021 yılında ise 1,5 milyar doza kadar aşı üretebileceklerini ifade ediyor. Bu sayılar corona virüsle mücadele konusunda büyük umut vadediyor. Uzmanların güven duymasının altında yatan en önemli gerekçelerden biri de üretim hızı olarak ön plana çıkıyor.
3) Öncelik kime verilecek?
The Guardian’da yayınlanan bir habere göre; aşılama için kime öncelik verileceğine her ülke kendisi karar verecek. Örneğin İngiltere’de ‘Aşılama ve Bağışıklık Kazandırma Ortak Komitesi’ (JCVI) bir tavsiyede bulundu. Aşıların yeterince iyi olduğunu belirten komite, ilk aşıların bakım evi sakinleri ve bakım evi çalışanlarına gitmesi gerektiğini söyledi. Aşının yaşlı insanlarda yeterince işe yaradığını belirten komite, bakım evlerinden sonra 80 yaşın üzerindeki herkese öncelik verilmesi gerektiğini kaydetti. Komitenin açıklamasına göre; 80 yaş üstü sonrası öncelik ise sağlık çalışanlarına verilmeli. Sonrasında da aşılar yaş sırasına göre dağıtılmalı. Bu yöntemin dünyanın her yerinde aşağı yukarı benzer şekilde uygulanacağı öngörülüyor.
4) Aşı piyasaya çıktıktan ne kadar süre sonra Türkiye’ye gelebilir?
Bir diğer önemli soru da aşının Türkiye’ye ne zaman geleceğiyle ilgili. Aralık sonunda ilk birkaç milyon doz aşının Avrupa ve Amerika’ya dağıtımının onaylanabileceği düşünülüyor. Prof. Dr. Uğur Şahin, 2021’in altıncı ayına kadar 200-300 milyon doz dağıtmayı planladıklarını kaydediyor. Her şeyin yolunda gitmesi durumunda 2021 bitmeden üretilmesi öngörülen aşı miktarı 1,5 milyar doz. Türkiye için de Sağlık Bakanlığı ile şirketin görüşmesi gerekiyor. Bir protokol imzalandığı takdirde Ocak-Şubat-Mart aylarında Türkiye’ye de aşı dozlarını getirme imkânı doğacak. Prof. Dr. Uğur Şahin, DHA’ya yaptığı açıklamada “Türkiye için de yeterince aşı ayırmayı istiyoruz” demişti. Zaten Türkiye bu aşıya yabancı değil. Temmuz ayında başlayan Faz 3 denemeleri için ülke bazlı klinik deney çalışmalarında Türkiye de yer almıştı. O tarihlerde aşının Eylül-Ekim aylarında Türkiye’de 700 gönüllü üzerinde test edileceği basına yansımıştı. İstanbul’da gönüllü olmak isteyenlerin İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi ile Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi’nin kapısını çaldığı da belirtilmişti.
İstanbul’dan bir görünüm.
5) Kim bu BioNTech?
Üç bilim insanı tarafından kurulan BioNTech’in iki kurucusu Türk kökenli göçmen ailelerin çocukları. Evli olan Uğur Şahin ve Özlem Türeci, şirketin üç kurucusundan ikisi. Avusturyalı onkolog Christopher Huber ise diğer kurucu. Aslında BioNTech başlangıçta kansere karşı immünoterapi tedavi türlerini geliştirmek ve kanser hastalığı ile mücadele etmek için kurulmuştu. Ancak pandemi ile birlikte kapasitelerini Covid-19 aşısı ile mücadeleye yönlendirdiler ve ortaya bugünlerde tüm dünyanın konuştuğu şimdiye kadarki en başarılı corona virüsü aşısı çıkmış oldu.
6) İki bilim insanı nasıl bir araya geldi?
Aşının başarılı bir şekilde geliştirilmesi Prof. Uğur Şahin ve Dr. Özlem Türeci çiftinin de merak edilmesine yol açtı. 55 Yaşındaki Şahin ve 53 yaşındaki Türeci’nin kurucusu oldukları BioNTech şirketinin değeri, aşının geliştirilmesinin ardından 21 milyar dolara yükseldi. Şirket şu anda en zengin 100 Alman şirketi arasında bulunuyor. Uğur Şahin firmanın genel müdürü ve kurucu ortağı, Özlem Türeci ise şirketin tıp şefi. İkisi de Türk göçmen ailelerinin mütevazı çocukları olarak büyüdüler. Prof. Şahin, İskenderun’da doğdu. Babası dört yaşındayken Almanya’ya taşındılar. Şahin’in babası Köln’deki bir Ford fabrikasında göçmen işçiydi. Dr. Türeci ise Almanya doğumlu ve İstanbul’dan Almanya’ya göç eden bir Türk doktorun kızı.
Tıp tarihine geçmek üzere olan çift, Köln ve Hamburg’ta farklı şehirlerde okudu. İkisi de tıp eğitimi aldı ve Hamburg’ta çalışırken tanıştılar. Doktorluk yapmak yerine immünoterapi araştırmalarına yöneldiler. Dr. Türeci bir röportajda düğün gününde bile laboratuvar çalışması için zaman ayırdıklarını söylüyor. İlk şirketlerini 2001 (Ganymed Pharmaceuticals) yılında kuran çift, vücudun kanserle savaşacak antikorlar geliştirebilmesi için çalışmalara başladı. O günlerde başladıkları antikorlara yönelik çalışmalar, bugün yüzde 90 oranında etkili olan corona virüsü aşısı geliştirmelerinin temelini atmış gibi görünüyor.
7) Aşı sağlık açısından güvenli mi?
Yeni corona virüs aşısıyla ilgili şimdiye kadar herhangi bir güvenlik endişesine rastlanmadı. Aşıyı inceleyen tıp kuruluşları ve uzmanlar henüz ciddi bir yan etki bildirmedi. BNT162b2’nin yüzde 90 oranındaki etki yüzdesi, bu aşıyı özellikle ilgi çekici kılıyor. BioNTech ile Pfizer ortaklığı, yüzde 50 oranında koruyucu etkisi olan bir aşının bile başarı olarak kabul edilebileceği bir zamanda, çok daha fazlasını başardı. BioNTech-Pfizer Başkanı ve CEO’su Dr. Albert Bourla, aşının başarısını şu sözlerle duyurmuştu: “Bugün bilim ve insanlık için büyük bir gün. Faz 3 Covid-19 aşı denememizin ilk sonuçları, aşımızın Covid-19’u önleme becerisinin ilk kanıtıdır.”
8) Uzmanlar nasıl tepki verdi?
Diğer bilim insanları, BioNTech-Pfizer’in corona virüsü aşısıyla ilgili test sonuçları ve şirketin iddiası hakkında olumlu açıklamalar yaptı. Öncelikle tam veriler henüz mevcut olmadığı için denemenin hâlâ devam ettiğini söylediler. Erken sonuçlarla ilgili ihtiyatlı davranılması gerektiği konusunda açıklamalarda bulundular. University of Reading’te hücresel mikrobiyoloji alanında çalışan Doç. Dr. Simon Clarke, “Büyük bir ilaç şirketinin bu kadar hevesle beklenen haberlerinin yanlış olması pek olası görünmüyor” dedi. Oxford Üniversitesi’nden Prof. Peter Horby ise, “Covid-19 pandemisi ile mücadelede önemli bir an gibi görünüyor” ifadesini kullandı. Haberi aldığında gülümsediğini belirten profesör, şunları söyledi: “Bu aşı üzerinde bu tür olumlu sonuçlar görmek, genel olarak Covid-19 aşıları için iyiye işarettir. Tabii ki daha fazla ayrıntı görmemiz ve nihai sonuçları beklememiz gerekiyor. Aşıların gerçek bir fark yaratmaya başlamasından önce önümüzde uzun bir yol var ama bu gelişme bana bir dönüm noktası gibi geliyor.”
ABD’nin yeni başkanı Joe Biden, aşı gelişmesinin umut verdiğini söyledi. “Bu atılımın oluşturulmasına yardım eden parlak kadın ve erkekleri kutluyorum” diyen Biden, tedbirlerin ihmal edilmemesi gerektiğine de dikkat çekti.
9) Liderler nasıl tepki verdi?
10) Ülkeler ne yapacak?
Daha ilk günlerden BioNTech-Pfizer’ın geliştirdiği aşı için siparişler var. İngiltere 40 milyon doz satın aldı. Her kişi için iki doz gerektiğinden 20 milyon kişi için yeterli bir doz satın almış oldu. Avrupa Birliği ise dağıtmayı planladığı 200 milyon doz aşıyı güvence altına aldı. Şirketin 100 milyon aşı dozunu teslim etmek için ABD hükümetiyle 1,95 milyar dolarlık bir sözleşme sözü bulunuyor. Dünyadaki düşük gelirli ülkelerin ise aşıyı saklamakta sorun yaşayabileceği belirtiliyor. Çünkü yeni corona virüs aşısının ultra soğuk zincire ihtiyacı var. BioNTech CEO’su Prof. Uğur Şahin, Covid-19 aşısının -70 derecede saklanması gerektiğini söylüyor. Şahin’in açıklamasına göre; şirket, aşının normal buzdolabı sıcaklığında beş güne kadar hayatta kalıp kalamayacağı araştırılıyor. Almanya hükümeti ise aşıların ilk safhası için ultra düşük sıcaklıkta dondurucularla donatılmış aşı merkezleri açmayı planlıyor.